موغان - گئرمی ، فولکلور دوشرگهسی فولکلور، خالق یارادیجیلیغی، کولتور، میتولوژی، مدنیت (عکس: اسماعیل شهباززاده)
| ||
شعر فورمالاری
آشاغیداکی آدرسی کپی ائدیب اینترنت صفحه نیزده آخاریب کیتابی ائندیرین https://smallpdf.com/result#r=e3a668880831167b8a4cf3f973ef2c3c&t=share-document [ یکشنبه بیست و هشتم آذر ۱۴۰۰ ] [ 16:32 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
«اوو»لا بیتن سؤزلر
بیزلرده آشاغادا یازدیغیمیز کیمی، «اوو»لا بیتن چوخ سؤزلر واردیر. «اوو»و بیر سؤز دوزلدیجی «اک/ پسوند» حساب ائتمک اولار. «اوو» بعضی کلمهلره قوشولوب یئنی آد و معنا دوزلدیر. بو پسوند رسمی یازیلاردا معناسیز اولاراق «آب» کیمی یازیلیر. بئله سؤزلردن بیر نئچه نمونه: آلقانوو: (گئرمینین دوغوسوندا، کند آدی.) درهئورد چایینین قیراغیندا میزهنوو، دیلقانوو، زیغانوو آدلی کندلر واردیر. -آلپوو: تکاور -بوخوو: آتین قیچینی باغلاماق اوچون ایستیفاده اولان اؤزل باغ. -بوزوو: اینگین یئنی دوغولموش بالاسینا دئییلیر. یازینین آردی [ پنجشنبه نهم مرداد ۱۳۹۹ ] [ 12:50 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
گیلگمیش داستانی (اؤزت)
اوروک شهرینین شاهی گیلگمیش بیر اینسان ایکی تانری ترکیبلی گوجلو بیری ایدی. شهردن بیری اونون گوجلو اولماسی و هئچ کیمین اونا تای اولماماسی اوچون تانرییا شکایت ائدیب اونا تای یاراتماسینی ایستهدی. تانری باشقا بیر الههیه دئدی گیلگمیشه بیر تای یاراد. او دا انکیدویو یاراتدی. انکیدو چؤلده چؤل حیوانلاری ایله اوتلاییب بولاق دا سو ایچیردی. و بیر کندلینی او بولاغا قویموردو. کندلی گیلگمیشه شکایت ائتدی گیلگمیش معبددن مقدس بیر خانیم وئردی. دئدی گئدین بولاغین یانیندا انکیدویو گؤزلهیین او گلن کیمی اؤزونو اونا گوستر و او سنه یاخینلاشسین رام اولسون. بئله ائلهدیلر. انکیدو آلتی گونوز یئددی گئجه اوردا خانیملا قالدیقدان سونرا آرتیق رام اولموشدو اوروک شهرینه گلیب گیلگمیشله دؤیوشمک ایستهدی. گیلگمیشی معبده قویمادی. دویوشدولر، گیلگمیش اونو یئندی، گیلگمیشین آناسی انکیدویو گیلگمیشین الیندن آلیب اونا قارداش اعلان ائتدی. گیلگمیش دئدی خومبابا سدر مئشهلرینین قوروقچوسو چوخ گوجلودور اونون نعرهسی طوفان یارادیر حددینی آشیب، ائنلیله گوناه ائدیر، هئچ کیم اورا یاخینلاشا بیلمیر. گئدیب اونونلا ساواشمالیییق. انکیدو چؤللری، حیوانلاری اؤزلهییب بیر گون گیلگمیشین ساراییندان قاچیر. گئدیب چؤلون اورتاسیندا اونو رام ائدن اووچویا و مقدس قادینا نفرین ائدیر. آما گیلگمیش گلیب اونو آپاریر. گونش تانریسی شَمَش گیلگمیشه دئدی کی خومبابا گوناه ایشلهییر گئدین اونو اؤلدورون. اونلار گئدیب سدر مئشهسینه چاتاندا خومبابانین کئشیکچیسینی اؤلدوروب اورا گیریرلر. بیر ایشه قالخارکن یوخو گؤروب یوزوردولار. خومبابانی اؤلدوروب اوروکا قاییتدیلار. الهه ایشتر گیلگمیشه وورولور، اونا گل بیرلشک دئییر، گیلگمیش قبول ائتمیر. ایشتر گؤیه قالخیب آتاسی اَنودان گؤیون اؤکوزونو ایستهییر، اؤکوز تانری داغلاریندان ائنیب تارلالاری و اوروکون دیوارینی محو ائدیر، سونوندا انکیدو ایله گیلگمیش اونو اؤلدورور. انکیدو خستهلهنیب 12- 13 گونده قیزمادان اؤلودو، گیلگمیش 6 گون 6 گئجه باشی اوستونده آغلادی. یئددینجی گون اونو باسدیریب شهردن چیخدی. اوتناپیشتیمین یانینا ابدی حیات سرینی اؤیرنمهیه گئدرکن میشو داغیندان آشمالی ایدی، اورانین کئچیدینی گؤودهسی چایان یوخاریسی ایلان ایکی کئشکچی گؤزلهییردی. او کئشیکچی دئدی اوتناپیشتیم سولارین او اوزونده یاشاییر اورا ابدی حیاتی اولمایان هئچ کس گئده بیلمز. گیلگمیش یولو اولاردان سوروشوب یولا دوشور. گئجهنین قارانلیغیندا قورخولو یولو گئدیب گون چیخاندا تانریلارین باغینا یئتیشیر. گونش تانریسی شَمَشمه اوز توتور و یولون گؤسترمهسینی ایستهییر او دا سیدوریسابیتو آدلی بیریسینه حواله ائدیر. بو الهه تانریباغلارینین کئشیکچیسی ایدی، گیلگمیشی قایتارماغا چالیشیر. گیلگمیش اصرار ائدیر، او دا اوتناپیشتیمین اولدوغو یئرین یولونو گؤستریب دئییر: او اؤلوم سولارینین او اوزونده اولور، بیراز اؤنجه اونون گمیچیسی بو اوزه گلیب اونو تاپ اونونلا گئد، اولماسا قایید. اورشهنهبی اوتناپیشتیمین گمیچیسی اَنو داغلاریندان گلن گیلگمیشی گمیده اوتوردوب اؤلوم سولاریندان کئچیریر، اوتناپیشتیم اونو قارشیلاییر و اؤز باشینا گلنی و نئجه گمی دوزلدیب دونیانین بوتون جانلیلاریندان اونا میندیریب طوفاندان ساغ قوتاردیغینی سؤیلهدی: آلتی گونوز آلتی گئجه یاغیش یاغیردی، یئددینجی گون یاغیش دایاندی. گمی نیسیر داغینا ایلیشیب دایاندی، یئددی گون سونرا بیر گؤیرچین یوللادیق قورو یئر تاپمادی قاییتدی. قارغانی گؤندردیم گئتدی قورو یئر تاپدی قاییتمادی. قوزو قوربان کسیب سدر آغاجی یاندیردیم تانریلار توپلاندی. سونرا یئره ائندیک و یئر تانریسی منیم و حیات یولداشیمین آلنینا بارماغینی باسیب و بیزی ابدیلشدیردی. گیلگمیشه دئدی سن ابدیلشمک ایستهییرسن سه آلتی گونوز آلتی گئجه یاتمامالیسان. آما گیلگمیشی یوخو توتور، آییلدیقدان سونرا اورشهنهبی اونو آپاریب تمیز سولاردا یویوندورور و اَینینده اولان اسکی پالتارلاری سویوب سویا آتیر و تزه پالتار گئییندیریب گلدیگی یئره قایتارماق ایستهییر. بو تاپشیریغی اوتناپیشتیم اونا وئرمیشدی. گیلگمیش گمیده اوتوروب اوزاقلاشارکن اوتناپیشتیم اونا دئدی: شیرین سولارین آلتیندا خولوندا تیکان بیتن بیر گول وار اونو تاپیب یئسن گنجلیک و ابدی حیاتا قوووشاجاقسان. شیرین سولارا یئتیشدیکده آیاقلارینا داش باغلاییب سویون دیبینه باتیب او گولو دریب گمییه قاییدیر، آما اونو اوردا تک یئمکدن سه اوروک شهرینه گتیریب هم ده پهلوانلارین بوتونونه ده یئدیرتمک ایستهییر. بیر آدایا یئتیشیرلر، اوردا شیرین سو گؤرور اوندا یویونوب دینجلمک ایسترکن، بیر ایلان گولون اییسینی بیلیب گلیب اونو یئییر، دریسینی آتیب ابدی حیاتا قوووشور. گیلگمیش حالی گؤرونجه آغلاییر. اورشهنهبی ایله ایکیسی گمیدن اوزاقلاشیب اوروک شهرینه گلیرلر. گیلگمیش اوروک شهرینین صاحبی ایدی، کاهنلری توپلاییب دئدی منه نئجه انکیدونون روحونو گتیره بیلرسیز؟ اوندان او دونیا حاققیندا سوروشماق ایسته ییرم. کاهنلرین بؤیوگو دئدی: پیس گؤرونوشله یئرین آلتینا ائنمهلیییک. اونا گؤره یولا دوشورلر. بو ایش اوچون یئر آلتیندا ایرکالانین ائوینه گئتمهلی ایدی. یئتیشیب قاپینی دؤیور قاپیچی قاپینی آچیر، اونون چوخاسینی چیینیندن آلیب یئددی قاپیدان کئچیریب سویوندوردوقدان سونرا ایچهری آلیر. گیلگمیش ائرئشکیگالا دئییر: انکیدونو گتیرین اؤلولرین حالیندان خبر بیلمک ایستهییرم. او قبول ائتمیر و گیلگمیشی اوردان چیخاریر. گیلگمیش باشقا الهه واسطهسی ایله انکیدونون روحون گؤروب دانیشیر. اوروک شهرینه قاییدیر. یاتیر، یاتدیغی یئرده اؤلوم اونو توتور و بئلهلیکله گیلگمیش اؤلور.
[ جمعه پانزدهم فروردین ۱۳۹۹ ] [ 12:49 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
یولسوز کند یاز گونلری ایدی، اؤروش اؤلکه یاشیل گئییم و آل الوان گوللرین ایچینده ایدی. شیخ اوغلو شاه عابباس وزیر وکیللری ایله کندلری، اوبالاری و شهرلری گزیب جاماعاتین گون و گوذرانینی سوروشوردو. اوجقار کندلرین چوخو اهالیدن بوشالیب خارابایا چئوریلمیشدی، بعضی کندلرده قیریلان قوشوندان قالان کیمی بیر یا ایکی عایله قیریلب قالیب و چتین شرایطده یاشاییردیلار. داغین اتگینده آباد بیر کند گؤرونوردو، کنده یاخینلاشان شیخ اوغلو بیراز حیرتده قالسا دا سئوینیردی. قارشیسینا چیخان بوتون او کندلردن سونرا بئله بیر آباد کندی گؤرمک سئویندیریجی ایدی. اهالی اؤز ایشینده ایدی، شیخ اهالینین نه ایستهیی اولماسینی وزیر-وکیللری واسطهسی ایله سوروشدو. قیبلهیی عالم ساغ اولسون کندین یولو یوخدور، کندلیلر یول ایستهییر. کنده یول چکیلدی. بیرآی سونرا کنده باش ووران وزیر حیرتدن بارماغینی دیشلهدی. کنده یول چکیلن کیمی هامی کؤچوب قاچمیشدی، سن دئمه کندی یولو اولمادیغی اوچون جاماعات کؤچه بیلمیرمیش.
[ سه شنبه بیستم اسفند ۱۳۹۸ ] [ 12:11 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
قیش کولتوروموزده آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر
دويغو دونياسیندا بوتون گؤزللیکلر باهار و ياز دونياسیندا آرانیب آختاریلیر، عؤمروموزون خوش چاغلارینی اونون يازی دئيه خاتیرلايیریق، بولبول سئودیگی آل-الوان گوللری يازدا آرزولايیر. بئله آنلاردا هئچ قیشدان سؤز گئتمیر. نیيه، قیشدان دا سؤز گئدیر، آما بوتون ظلمو، دهشتی، قارانلیغی و خوشاگلمز دوروملاری وصف ائتمک ایستهينده قیشلا ياناشی گتیریریک. بوتون بونلارا باخماياراق، موغانیمیزدا او بیری فصیللر کیمی قیشین دا اؤزونه اؤزگو گؤزللیگی و آدلی-سانلی چاغلاری و گونلری واردیر. عومومیتله سؤزل ادبيات و فولکلوروموزون بیر قیسمی بو فصلین شرایطی اوجباتیندان گونلرینی ائوده و اوجاق قیراغیندا کئچیرمهلی اولان آتا-بابالاریمیز و آنا-باجیلاریمیزین اوزون صؤحبتیندن يارانیبدیر. ایندی ده مودئرن حیاتین الینه ياخا وئرمهين يوردداشلاریمیز قیشین قارلی و شاختالی گئجه-گونوزونده اوجاق قیراغیندا اوتوراراق ناغیل، تاپماجا، ياهالتماج، و ... دئيهرک قیشین آجی شاختاسینی شیرینله دیرلر. یازینین آردی [ شنبه سی ام آذر ۱۳۹۸ ] [ 14:53 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
چیلهگئجهسی آی بؤلوموندن باشقا، قیشین آیری بؤلوملری ده واردیر. ایلک 40 گونونه “بؤیوک چیله” دئییرلر. منجه پاییزین سون گونونون آخشامی، قیشین بیرینجی آیینین و بؤیوک چیلهنین آدی ایله باغلی “چیله گئجهسی” آدلانیر. آتا-بابالاریمیزین دئدیگینه گؤره، چیله گئجهسی ان اسکی چاغلاردان بیزیم بؤلگهده بایرام اولاراق قوتلانیر. بو گئجه ایلین ان اوزون گئجهسیدیر. پاییزین و قیشین باشقا گئجهلریندن فرقلی اولاراق بو آخشامدا بایرام یئمهیی ده اولور. قارپیز، بورانی، قوز، قووورغا، قووود و باشقا یئرلی یئمهلیلر بو آخشامدا یئییلیر. قیشدا دا باغ-بوستان مئیوهلریندن تاپسینلار دئیه، یایدا دؤگون چاغی (خارمان آخیری) اونلاردان بیر آز گؤتوروب سامانلیقدا، سامانین آراسیندا باسدیریردیلار و چیلهگئجهسی و آیری سویوق گئجهلرده اونلاری گؤتوروب یئییردیلر.
"چیلهگئجه"نیز قوتلو اولسون.
[ شنبه سی ام آذر ۱۳۹۸ ] [ 8:0 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
کاشغردن آذربایجانا بیزلرده بئله بیر آتا سؤزو وار؛ «آت اؤلنده ایتین بایرامی اولار» اویغور تورکلرینده ایسه بئلهدیر؛ «ئات ئۆلسە ئىتنىڭ تويى بولار» بۇ يە ردە، ئات – ئە ل – يۇرتىنى سۆيىدىغان، ئاق كۆڭۈل، مە رد - سېخىي، ياخشى ئادملە رنىنڭ سىمۋولى؛ ئىت بولسا قارانىيە ت، رە زىل، نىيىتى يامان ئادملە رنىنڭ سىمۋولى. بۇ تە مسىلنىنڭ مە نىسى ياخشىلار بە ختسىزلىككە، پېشكە للىككە، زىيانغا ئۈچرىسا، ۋاقىتسىز قازا قىلسا، يامان ئادملە ر گويا تويى بولغاندە ك خۇش بولۇپ، گۈلقە قە لىرى ئېچىلىپ كېتىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.
آذربایجان تورکجهسینده: «آت اؤلسه ایتین بایرامی اولار» بو یئرده، آت- ائل- یوردونو سئوَن، آچیق کؤنول، ایگید، الی آچیق، یاخشی اینسانلارین سیمگهسی؛ ایت ایسه قارا نیّت، رذیل، نیّتی پیس اینسانلارین سیمگهسی. بو مَثَلین معنیسی؛ یاخشیلار بختسیزلیگه، فلاکته، زیانا اوغراسا، واختسیز قضا کئچیرسه، پیس اینسانلارین تویو اولورجاسینا خوش اولوب، گولوشلری آچیلیب سئویندیکلرینی بیلدیریر. * اویغور تورکلری چین اؤلکهسینین غرب طرفینده شرقی تورکیستان آدلی بیر بؤلگهده یاشاماقدادیرلار. اونبیریجی عصرده بؤیوک محمد کاشغرلی «دیوان لغاتالتورک» آدلی تورکجه سؤزلویو تورکیستانین کاشغر شهریندن تورک دونیاسینا یاراتمیشدیر. بیزلر تورک دیلی حاققیندا مکتبلریمیزده اوخومادیغیمیز اوچون بو دیلین قیرامئری و اوستهلیک کئچمیشی- تاریخی و یاییلدیغی جغرافیایا گؤره یا آز بیلیریک یا هئچ بیلمیریک. قایناق: ئابلىز ئە مە ت ئۇىغۇر خە لق ماقال – تە مسىللىرى ئىزاھلىق لۇغىتى قە شقە ر ئۇيغۇر نە شرىياتى [ شنبه بیست و چهارم فروردین ۱۳۹۸ ] [ 18:44 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
کوناز آدام بی گون شاه وزیرینه دئی کی، بی کوناز آدام تاپ، یانیمیزدا ساخلییاخ لاپدان بیزه بیری بی سؤز دیینده اونا دییک هامارراسین. بئناوا وزیر مینئی آتی هئی بو شهره او شهره او کنده بو کنده گزئی تاپابیلمئی. دای ایندی نئچه موددت گزننن سورا قَییدنده گؤرئی یولدا بی دنه چوبان وار گئییمچرانهسی مرتب، هئیکل مرتب، ولی بی دنه قویینی وار بی دنه ایتی واااار ... یولدا اوتارئی. باخئی بینا، دانیشدیرئی گؤرئی ائله بینین لیاقتی وار. هئیکل یک، گئییمچرانه مرتب، بی دنه قویینی وار بی دنه ایتی. دئی؛ فیلانی ایلده سنون نققده درآمدون اولئی؟ دئی؛ بئبئله. نه درآمد! بی دنه قویین وار اوتارییم دای. دئی کی، سنی بهیشته آپارسام گئدرسن؟ دئی؛ هه، نییه گئتمهرم! باشووا دا دؤننم. بهیشته قاللام. دئی گه مین آتا سنی آپاریم بهیشته اؤزومنن. دئی به قویوونومی نئینئییم! دئی قویونون نئچییه گئدر! دئی قویونوم گئدر -مثلاً او زامان- اوش تومنه. دئی آلتی تومن گالا وئریم، قویینی بوشدا. دئی به ایتیمی نئینئییم! دئی ایتون نئچییه گئدر؟ او دا دئی بی قویونون پیلینا. دئی گالا بی دا آلتی تومن، ایتووون پیلی. میندیرئی آتا گتیرئی، اؤتورئی آشپزخانادا یئی- ایچئی. شاه دئی؛ وزیر گَتدون؟ دئی؛ بلی. اوش-دؤرت گوندو آشپزخانادا یئی. - گئت گَتی گؤروم نهجوردو. بو ایچهری گیرجک، گؤری عیناً او ساختمان دای بهیشت کیمیندی دای، بی دنه شاهون ساختمانی نهجور اولار! بو دئی بهیشتده ده آلله اولار داااای، اورهیینده دئی یوخ به، زااد، ایمام اولار. اول بو سالام وئرئی؛ سالام یا ایمام. بو دا آغ پالتار گئیینیب، باشینن زاد ائلئی بئله؛ یوخ. او چوبان فیکر ائلئی، دئی ایمام دؤگو پیغمبردی، دئی؛ سالام یا پیغمبر. گئنه ده بو ائله دئی یوخ، یوخ. دئی نه ایمامدی نه پیغمبر، حتماً آللهدی. دئی سالام یا آلله. بو گئنه الین بئله ائلیینده توپورئی آغاجه، جومئی اوسدینه، بی دنه بینا نئجه ایلیشدیرئی ... دئی وزیر کوپوولی توت اصلی کونازدی.
[ سه شنبه بیست و پنجم دی ۱۳۹۷ ] [ 10:40 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
سایین .آد.. بی .فامیل.. جنابلاری مرحوم آتا/آنا/قارداشینیزا اوجا تانریدان رحمت و سیزلره صبر دیلهییرم. باشینیز ساغ اولسون. ... عایلهسی وریندن
حؤرمتلی .فامیل/فامیللر.. عایلهسی/عایلهلری درین غم وکدرله آتانیزین دونیاسینی دییشمه موناسبتی ایله سیزلره باش ساغلیغی وئریریک، اولو تانریدان او مرحوما رحمت و یاسلیلارا دؤزوم دیلهییریک. ... عایلهسی وریندن *** تورکجه متن ایستهین عزیزلر نظر بؤلومونده ایستهدیکلری متنی و آدرسلرینی یازسالار، حاضیرلاییب اورا گؤندرهریک.
[ پنجشنبه سیزدهم دی ۱۳۹۷ ] [ 15:56 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
قدیم تورکلرده دین و اینانیش
1. تورکلر، تاریخلری بویونجا چوخ گئنیش اراضیلره یاییلدیقلاریندان، تورکلر آراسیندا بیر چوخ فرقلی دین یاییلمیشدیر. 2. ایلک دؤنملرده هر شئیین یارادیجیسی اولاراق تثبیت ائدیلن گؤی-تانری اینانیشی یایغین اولاراق گؤرولموشدور. 3. شامانیزم، بیر دینی اینانیش اولماییب داها چوخ فالچیلیق، سحر، بویوچولوک اولاراق اورتایا چیخدیغی کیمی تورکلرده بتلارا عبادت ده گؤرولمهمیشدیر. شامان دئییلن دین آداملارینین گیزلی گوجلری اولدوغونا اینانیلیردی. 4. تورکلر آراسیندا، گؤی-تانری اینانجیندان باشقا طبیعت گوجلرینه اینانما، آتالار کولتو، مانییزم، بودیزم، خیریستیانلیق، موسویلیک و ایسلاملیق دینلری یاییلمیشدیر. 5. فرقلی دینی اینانیشا صاحب اولان تورکلرین بیر آرادا یاشامالاری دینی مسامحهیه صاحب اولدوقلارینین ان اؤنملی نشانهسیدیر. 6. تورکلر؛ دین آداملارینا، شامان (قام) و یا باخشی دئمیشدیرلر. دین آداملارینین فرقلری اولمادیغیندان تورکلرده «راهب صینیفینین اولمادیغی» ایرهلی سورولموشدور. 7. تورکلر، اؤلومدن سونراکی یاشاما اینانمیشدیرلار. یوغ آدی وئریلن دینی تؤرنلر دوزنلهنیر، اؤلو اشیالاری ایله بیرلیکده «قورقان» دئییلن مزارلارا گؤمولوردو. مزار باشلارینا قهرامانلیقلارینین نشانهسی اولاراق «بالبال» آدی وئریلن داش هئیکللر دیکلدیردیلر. آیریجا یاخشیلارین اوچماغا (جنّته) پیسلرین تامویا (جهنّمه) گئدهجگینه اینانیلیردی.
[ سه شنبه بیست و سوم مرداد ۱۳۹۷ ] [ 16:55 ] [ آیدین (علی محمد) خلفی زنگیر ]
|
||
[ طراحی : ایران اسکین ] [ Weblog Themes By : iran skin ] |